12. kappale – Dekeduesma Leciono
Modaalisten yms. verbien negaatio
Yleensä ne-kieltosana sijoitetaan verbin eteen, jolloin kielletään verbin osoittama tekeminen. Modaalisten ja niiden tyyppisten verbien suhteen täytyy kuitenkin olla tarkkana. Tarkkaile erityisesti kieltosanan vaikutusalaa ja lauseiden suomennoksia.
Mustar ‘täytyä, pitää, on pakko’ (expresas neceseso absoluta, senkondiciona e nerezistebla.)
Vu mustas ne acendar alumeto, nam la chambro es plena de gaso. - Te ette saa sytyttää tulitikkua, koska huone on täynnä kaasua.
Vu ne mustas acendar alumeto, nam me povas vidar suficante bone. - Teidän ei tarvitse sytyttää tulitikkua, sillä minä voin nähdä riittävän hyvin.
Devar ‘täytyä, pitää, on välttämätöntä’ (konvenas ad omna ed omnaspeca obligesi moral od altra.)
Me ne devas helpar vu. - Minun ei täydy (ei ole välttämätöntä) auttaa teitä.
Vu devas ne adulterar. - Te ette (Teidän ei) saa tehdä aviorikosta.
Darfar ‘saa, on lupa’ (= havar la yuro o permiso, kontre l'ideo di interdikto.)
Me ne darfas fumar hike. - Minä en saa polttaa täällä.
Me darfas ne asistar skolo. - Minä saan olla käymättä koulua (olla olematta koulussa). Minun ei tarvitse käydä koulua.
Povar ‘voida, osata, kyetä’ (= esar en la stando necesa por agar e facar ulo.)
Me ne povas pagar imposti. - Minä en voi maksaa veroja.
Me povas ne pagar imposti. - Minä voin (osaan) olla maksamatta (välttää maksamasta) veroja.
Bezonar ‘tarvita’
Ilu ne bezonis facar ol. - Hänen ei tarvinnut tehdä sitä.
Ilu ne bezonas facir ol. - Hänen ei olisi tarvinnut tehdä sitä. (“hänen ei tarvitse” + “se on tehty”)
Ilu bezonas ne facir ol. - Hänen olisi pitänyt jättää se tekemättä. (“hänen tarvitsee” + “se ei ole tehty”)
Audacar ‘uskaltaa, rohjeta’
Me ne audacas informar il pri la mala nuntio*. - Minä en uskalla kertoa hänelle huonosta uutisesta.
El audacis ne askoltar mea konsilo. - Hän rohkeni olla kuuntelematta minun neuvoani.
Vortifado
-eg- (kantasanan ilmoittaman merkityksen suurempi koko, laajuus, teho yms.)
bona ‘hyvä’ –› bonega ‘mahtava, loistava, upea’
varma ‘lämmin’ –› varmega ‘kuuma, tulinen’
domo ‘talo’ –› domego ‘kartano’
dormar ‘nukkua’ –› dormegar ‘nukkua raskaasti, kuin tukki’.
-et- (kantasanan ilmoittaman merkityksen vähempi koko, laajuus, teho yms.)
varma ‘lämmin’ –› varmeta ‘viileä, haalea’
domo ‘talo’ –› dometo ‘mökki, koppi’
dormar ‘nukkua’ –› dormetar ‘torkahtaa, torkkua’
ridar ‘nauraa’ –› ridetar ‘hymyillä’
forko ‘hanko, talikko’ –› forketo ‘(ruokailu)haarukka’
Aika (2)
06:05 = sis kloki kin
06:25 = sis kloki duadek e kin
06:50 = sis kloki kinadek
03:30 = tri kloki e duimo
01:15 = un kloko e quarimo
01:45 = un kloko e tri quarimi.
Esimerkeistä näkyy, että minuutit lasketaan aina tasatunnista eteenpäin. Tasatunnista puuttuvia minuutteja idossa ei lasketa. Suomessa käytettävä ns. virallinen ajanilmaus on idon käyttämä:
(02:05) du kloki kin - viisi yli kaksi, kaksi nolla viisi
(02:20) du kloki duadek - kaksikymmentä yli kaksi, kaksi kaksikymmentä
(02:55) du kloki kinadek e kin - viittä vaille kolme, kaksi viisikymmentäviisi
(09:49) non kloki quaradek e non - yksitoista vaille kymmenen, yhdeksän neljäkymmentäyhdeksän.
Myös ‘puoli’ lasketaan tasatunnista eteenpäin käyttämällä ilmausta e duimo ‘ja puoli’:
quar kloki e duimo - puoli viisi, “neljä ja puoli”
kin kloki e duimo - puoli kuusi, “viisi ja puoli”
Konjunktio e on tärkeä, sillä kin kloki duimo merkitsee ‘puoli minuuttia yli viiden’.
Sama käytäntö koskee myös ‘neljännestä’ merkitseviä ilmauksia:
sis kloki e quarimo - viisitoista (neljännestä, varttia) yli kuusi
sis kloki e tri quarimi - viisitoista (neljännestä, varttia) vaille seitsemän.
Kirjoita sanoin seuraavat ajanilmaukset (täältä saat vastaukset):
1. 2:05
2. 3:40
3. 17:00
4. 14:47
5. kaksi (02:00)
6. viisi yli yhdeksän (09:05)
7. neljännestä yli kuusi (06:15)
8. neljännestä vaille seitsemän (06:45)
9. kaksikymmentäviisi vaille yksitoista (10:35)
10. seitsemää vaille seitsemän (06:53)
Qua kysyvänä adjektiivina
Muodolla qua voidaan kysyä myös esineen, asian ym. laatua tai muuta ominaisuutta, kun se sijoitetaan substantiivin eteen:
Qua hundo? - Minkälainen koira?, Mikä koira?
Qua hundi? - Minkälaiset koirat?, Mitkä koirat?
Qua, qui, quo (tiivistelmä)
Kysymykset:
Yksikkö: Qua viro venas? - Minkälainen (mikä) mies tulee (on tulossa)?
Monikko: Qua viri venas? - Minkälaiset (mitkä) miehet tulevat (ovat tulossa)?
Yksikkö: Qua venas? - Kuka tulee (on tulossa)?
Monikko: Qui venas? - Ketkä tulevat (ovat tulossa)?
Yksikko: Quo venas? - Mikä tulee (on tulossa)?
Monikko: Quo venas? - Mitkä tulevat (ovat tulossa)?
Relatiivisana:
Yksikkö: La viro qua venas. - Mies, joka tulee (on tulossa). Tuleva mies.
Monikko: La viri qui venas. - Miehet, jotka tulevat (ovat tulossa). Tulevat miehet.
Yksikkö: La treno qua iras. - Juna, joka menee (on menossa). Menevä juna.
Monikko: La treni qui iras. - Junat, jotka menevät (ovat menossa). Menevät junat.
Sää
Idossa sääilmiötä merkitsevät sanat eivät kaipaa (muodollista) subjektia suomen kielen tapaan:
Pluvas. - Sataa. (pluvo ‘sade’)
Nivas. - Sataa lunta. (nivo ‘lumi’)
Frostas. - Pakastaa. (frosto ‘pakkanen’)
Ventas. - Tuulee. (vento ‘tuuli’)
Pruinas. - Huurtaa. (pruino ‘huurre’)
Vortaro
agnoskar - hyväksyä, suostua
ankore - silti, yhä
audar - kuulla
avino - isoäiti
cayare - tänä vuonna
danko pro - kiitos (jstak)
decidar - päättää
divenar - tulla (jksik)
ecepte - paitsi
esforcar - yrittää
fortunoza - onnekas
fotografuro - valokuva
gambo - (koko) jalka
ja - jo
hospitalo - sairaala
infanteto - vauva
invitar - kutsua
kozo - asia
kara - rakas
kuzo - serkku
loko - paikka
mortar - kuolla
nomo - nimi
omni - kaikki, jokainen
pluvar - sataa
post-karto - postikortti
praktikar - harjoitella
prezente - nyt, tällä hetkellä
respondo - vastaus
se - jos, mikäli
ruptar - rikkoa
saluto - tervehdys
Skotia - Skotlanti
trista - surullinen
til nun - tähän asti
vakance - lomalla
venonta yaro - tuleva vuosi, ensi vuosi
Letro ad Amiko
La 27ma di agosto
Kara Maria
Danko pro la interesanta letro e la bela post-karti quin tu sendis a me.
Me es tre trista audar ke tua avino ruptis gambo kande el esforcis klimar Blanka Monto (Mont Blanc) cayare. El es tre fortunoza ke el ne mortis.
Me havas kuzo qua deziras divenar klimero, ma prezente il nur evas ok yari. Il praktikas sur la muro en la gardeno. Til nun il ne falis.
Adube tu iros vakance dum la venonta yaro? Se tu ne ja decidis, me invitas tu a Skotia. Ofte pluvas hike en Skotia, me agnoskas to, ma es multa interesanta loki e kozi quin ni povos vidar. Ni certe vizitos Edinburgh.
Tu volis vidar mea familio. Do me sendas a tu fotografuro. Tu ja konocas la nomi di omni ecepte la infanteto qua nomesas Paul.
Skribez balde tua respondo. Mea saluti a tua avino e la familio.
Tua amiko, Roger
Vortaro
quala? - minkälainen?
renkontrar - tavata
abonar - tilata (lehti)
revuo - aikakauslehti
membro - jäsen
societo - seura
libro-listo - kirjaluettelo
1. Quala es la post-karti de Maria?
2. Qua ruptis gambo?
3. Quon el klimis?
4. Kad el mortis?
5. Qua deziras divenar klimero?
6. Quante il evas?
7. Sur quo il praktikas?
8. Kad il falis?
9. Se Maria venos a Skotia, kad el e Roger vizitos Edinburgh?
10. Quon Roger sendas a Maria?
11. Quale nomesas la infanteto?
12. Quon Roger esperas recevar balde?
Generala Questioni
1. Ka vu parolas Ido bone? –› Yes, nam Ido es marveloze facila.
2. Ka vu ofte lektas Ido? –› Yes, me prizas lektar libri en Ido.
3. Ka vu povas skribar Ido? –› Komprenende yes ed anke devas me.
4. Ka vu skribas ad Idisti en altra landi? –› Yes, kelkatempe.
5. Ka vu renkontras altra Idisti? –› No, tre rare. Nam ne esas multa Idisti.
6. Kad es multa Ido-libri en vua domo? –› No, nur kelka libri che me.
7. Ka vu kompros altra Ido-libri? –› Yes, me intencas komprar oli.
8. Ka vu havas libro-listo? –› Yes, la listo de Cardiff.
9. Ka vu abonis Ido-revui? –› Yes, kelka revui.
10. Ka vu es membro dil Ido-Societo? –› Yes, membro di Germana Ido-Societo.
De certena lektolibro - Lektajo 1
La jorno e la nokto. La somero e la vintro. La vorti e la frazi. Un homo havas un boko e du oreli. Du homi havas du boki e quar oreli. Un manuo havas kin fingri. Du manui havas dek fingri e povas aplaudar altri. Granda e mikra. Multa o poka. Bela o leda. Mea amiko havas du granda domi. Multa domi havas poka pekunio. Li havas bela flori en la gardeno. Il havas altra laboro.
De certena lektolibro - Lektajo 2
Ante parolar on devas pensar. Me volas lernar la linguo Ido. Tu venas por laborar. Adube tu volas irar? Me volas kelke promenar. Singla homo havas nur un boko por parolar, ma du oreli por audar. La infanti sekrete ludas dop la domo. Quon facas la genitori? La patro skribas plura letri e la matro lektas bela libro.
De certena lektolibro - Lektajo 3
Li ne esas hike. Tu ne esas ibe. Ube il esas? Ni ne savas. Vi promenas ofte. Me ne esas en la domo. Kad il komprenas to? No, il ne komprenas. Ka la infanti ploras? No, li ne ploras, kontree li ridas. Kad omna homi esas kontenta? No, nur tre poka homi esas kontenta.
Komprero: “Ica piri ne esas manjebla, li esas acerba (‘hapan’).”
Vendisto: “Yes, me savas lo, ma me ne manjas li, me vendas li.”
“Neteso esas tre importanta. Me balnas omnayare adminime (‘vähintään’) unfoye, tote indiferenta kad [lo] esas necesa o ne.”
De certena lektolibro - Lektajo 4
Mea kuzino havas tri kati, el multe amas li. Il ne pluse parolas kun el. Karlo havas du bela libri, lu ofte lektas oli. Ka vu savas Ido? - No, ne ja (= ankore ne), ma me lernas ol.
Viri e mulieri es en la restorerio, ili drinkas vino, eli drinkas kafeo kun lakto. Gasto: “Pro quo en ica urbo la reda vino es plu chera kam la blanka?” Restoristo: “Ka vu opinionas ke ni recevas la farbo gratuite?”
– “Me ne povas dicernar vua jemeli, quankam (‘vaikka’) me vidas li omnadie.”
– “Ma es ya tre simpla, la una nomesas Henriko, e la altra nomesas Alberto.”
– (Ma es ya tre simpla dicernar mea jemeli, Henriko e Alberto.)
De certena lektolibro - Lektajo 5 (parenti - sukulaiset)
La vorti di la frazo. Mea patro evas quaradek yari. Tua biciklo es ankore nova. Me ne havas tempo por vizitar vu che vua domo. La pordo di la domo es klozita. Ni volas nun parolar pri nia linguo Ido. Via genitori prestis a me parapluvo. Li sendas pekunio per la posto a lia parenti. El ne volas dicar ol ad il. A qua apartenas (‘kuuluu’) ica krayono? Me ne savas a qua ol apartenas. Ni vidas la flori di la gardeno. Ilua bona patro es ja mortinta (‘kuollut’). Patro: “Ka tu nun savas pro quo me batas tu?” “Yes”, singlutas (‘nyyhkyttää’) Pauleto, “pro ke tu es plu forta kam me.”
Rezumo di la Reguli pri la Puntizado
La punto (.) uzesas por separar la frazi.
Komo (,) por separar la propozicioni.
La punto komo (;) por separar frazi gramatikale nedependanta, ma ligita per la senco.
La bipunto (:) por anuncar expliko o citajo.
La klamo-punto (!) pozesas pos frazo klamanta.
La question-punto (?) pozesas pos propoziciono direte questionanta (ne pos propoziciono subordinita).
La cito-hoketi (“ ”) uzesas por inkluzar omna citajo.
La parentezi ( ) inkluzas frazo o vorto separenda de la cetera texto.
La kramponi [ ] ed embracili { } havas analoga roli.
Un embracio { juntas plura linei (dextre) ad una (sinistre).
La streketo (-) unionas la parti di vorto kompozita; ol indikas anke la seko di vorto inter du linei.
La streko (–) indikas chanjo di parolanto; ol devas sempre uzesar en dialogi.
On ne darfas uzar ol vice la parentezi, o vice la puntaro.
La puntaro (…) indikas interrupto di la penso.
L'alineo (‘kappale’) indikas chanjo di temo o nova ordino di pensi.
La noti (infre di la pagini) devas referesar per numeri (ne per steli, kruci, etc.).
- - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - -
Harjoituksen ja kysymysten vastaukset
Exercaro 1 (tästä pääset takaisin harjoitukseen).
1. du kloki kin
2. tri kloki quaradek
3. dek e sep kloki
4. dek e quar kloki quaradek e sep
5. du kloki
6. non kloki kin
7. sis kloki e quarimo
8. sis kloki e tri quarimi
9. dek kloki triadek e kin
10. sis kloki kinadek e tri
Questioni 1 (tästä pääset takaisin harjoitukseen).
1. Ol es interesanta.
2. Avino di Maria.
3. El klimis Blanka Monto.
4. No, fortunoze el ne mortis.
5. Kuzo di Roger.
6. Il evas ok yari.
7. Sur la muro en la gardeno.
8. No, til nun il ne falis.
9. Ho, yes.
10. Fotografuro di / pri la familio di Roger.
11. Lu nomesas Paul.
12. Respondo de Maria.
Takaisin tämän lukukappaleen alkuun
Takaisin suomenkieliselle alkusivulle
Takaisin kansainvälisen kielen idon sivulle